Brain Based Safety, aangeboren en aangeleerde kronkels ‘Ons eeuwenoude brein en veiligheid’

In gesprek met veiligheidspsycholoog Juni Daalmans en Anne Verhulst, directeur Brain Based Safety in de bouw bij opleidingsinstituut KPE-groep, wordt duidelijk hoe we concreet het theoretische BBS-raamwerk kunnen toepassen om de veiligheid op de bouwplaats te vergroten.

Het thema ‘veilig werken’ klinkt logisch, maar wat maakt veilig werken zo belangrijk?
Juni Daalmans: “Veilig werken betekent een veilige werkomgeving voor iedereen. Zorgen dat alle medewerkers elke dag gezond naar huis gaan. Zonder incidenten en ongevallen. Onveilig werken is geen denkbeeldig probleem. De cijfers in Nederland liegen er niet om. In 2020 kregen 4,5% van de werknemers in de bouwsector te maken met een ongeval en vonden er 19 dodelijke ongevallen plaats. Dat zijn er 19 teveel. De bouw blijft met deze cijfers één van de sectoren waarin de meeste ongevallen plaatsvinden.”

“Onveilig werken is ook een alarmsignaal voor het management. Het weerspiegelt onvoldoende grip op de werkprocessen. Uit diverse onderzoeken is gebleken dat bedrijven met de meeste winst op lange termijn ook de beste veiligheidsperformance hebben. Deze dynamiek heeft een evenredig verband. Bedrijven met de beste veiligheidsperformance maken doorgaans ook de meeste winst. Misschien niet de hoogste, maar wel de meest stabiele winst. Het gaat om zorgvuldig management, ze zijn ‘In control’. Veiligheidsmanagement is daarmee een variant van algemeen management. Logisch wel, want de werkprocessen waar een fout uit voorkomt zijn in basis hetzelfde als waar het succes uit voorkomt.”

Hoe kunnen we veilig gedrag beïnvloeden met de inzet van de Brain Based Safety methodiek? ”Anne Verhulst: “BBS verklaart ons de soms moeilijk te begrijpen bereidheid om risico’s te nemen en legt uit welke principes daarachter zitten. In contact met onze doelgroepen, van directie tot aan vakman, benoemen we dit als ‘de kronkels’. De kronkels kun je zien als een onbewuste programmering vanuit ons eeuwenoude brein. Wanneer je je bewust bent van de kronkels, als primaire overlevingstechnieken, zal je ook bewuster met risico’s omgaan en vergroten we veilig werken op de bouwplaats. In de praktijk zien we vaak dat binnen organisaties de werkprocessen, de techniek en de systemen op orde zijn. ‘Veiligheidswinst’ behaalt men dan nog uit de bedrijfscultuur en gedrag van de medewerkers. Hier sluit de BBS-methodiek van Juni op aan.”

Hoe kunnen we vanuit het theoretische BBS-raamwerk de vertaalslag maken naar effectief veilig handelen en onze veiligheidscultuur versterken? Anne: “We gieten de BBS-methodiek veelal in een opleidingstraject. In de organisatie implementeren we dit per doelgroep en bekijken we wat ze uit de methodiek kunnen halen. Bij een vakman werk je bijvoorbeeld veel meer met praktijkvoorbeelden en maken we direct de vertaalslag naar hun eigen functie. We starten bij voorkeur top-down, zodat de methodiek direct vanuit het management wordt doorgezet naar de gehele organisatie. Door het opleiden van ambassadeurs kan het BBS-gedachtegoed duurzaam verder worden uitgedragen. Veel van onze opdrachtgevers nemen ook hun onderaannemers en leveranciers mee in het ontwikkeltraject en organiseren meerdere partnerdagen.”

Visser & Smit Bouw heeft onlangs trede 4 van de Safety Culture Ladder (SCL) bereikt. Kan je een toelichting geven op wat de bijdrage van BBS kan zijn bij het beklimmen van de SCL?
Juni: “De auditoren willen weten in hoeverre veiligheid is verankerd in de organisatie. Attitude van het management hierin is cruciaal. Hoever is veiligheid geïntegreerd in de totale bedrijfsvoering? Worden onderaannemers en leveranciers meegenomen in veiligheidsbewustzijn? Heeft men grip op de werkprocessen? Is het management ‘in control’? Vragen die kunnen worden afgevinkt na de implementatie van BBS.”

Met de slogan ‘De bouw maakt het veilig’ wordt veiligheidscultuur binnen de bouwsector centraal gezet. Hoe kunnen we met behulp van BBS de veiligheid in de totale keten van de bouwsector verbeteren? Anne: “Veel grote bouwconcerns hebben BBS al geïmplementeerd en de flexibele schil aan onderaannemers en leveranciers hierin meegenomen. Juni: “Door de stijgende tendens van het uitbesteden van werk wordt veiligheidsmanagement steeds vaker ‘het managen van werkprocessen van anderen’. Je ziet dat BBS meer en meer de gemeenschappelijke taal wordt binnen de bouwsector. Een BBS-evolutie, die zich als een olievlek steeds verder verspreidt.”

Welke rol kan de directie of kunnen direct leidinggevenden aannemen om een omgeving te creëren die veilig werken stimuleert? Juni: “Het belangrijkste is dat men in een breder perspectief naar zichzelf, de omgeving en de werkprocessen leert kijken. Er is sprake van een beperkte blik op het probleem wanneer men denkt dat een incident of een ongeval ontstaat omdat iemand een regel overtreedt. En dat de beste manier van oplossen het nogmaals opleggen van de regel of straffen is. Voorbeeldgedrag is cruciaal. De eerstelijns leidinggevenden hebben een enorme impact op de risico’s die een werknemer bereid is te nemen en op de intentie om al dan niet veilig te werken. Onderzoekresultaten wijzen dat de beleving van het gedrag van de leidinggevende een voorspellende waarde heeft voor het veilig- of onveilig gedrag van medewerkers en daarmee voor de veiligheid van de werkplek. Dit maakt dat veiligheidsbewustzijn begint bij de besluiten en de afwegingen van het management. De achterliggende intentie hierin is maatgevend.