Podium De aannemer van morgen bouwt niet…

Op de Nationale Conferentie Circulaire Economie van de Rijksoverheid ontving je onlangs de Circular Hero Award 2021. Zie je de titel als erkenning voor je werk?
‘Ik ben vooral blij dat circulariteit een groter podium krijgt. Tien jaar geleden luisterden er een handvol mensen naar mijn verhaal en nu worden dat er steeds meer. De prijs is voor mij dus vooral een bevestiging dat het bewustzijn groeit en dat ook de aandacht vanuit de overheid toeneemt. Dat is positief.’

Missie geslaagd?
‘Het begin is er, maar we zijn er nog lang niet. Wat in deze coronatijd maar weer eens blijkt, is dat wij op aarde niet de gastheer zijn, maar de gast. De natuur corrigeert ons. Is het niet met het klimaat dan is het wel met een pandemie. We moeten ons dus realiseren dat zaken anders moeten. We hebben altijd de neiging om op de actuele dingen te acteren in plaats van op de urgente. Zodra urgent dan actueel wordt, zijn we te laat. Als we niet vrijwillig veranderen, maken we onvrijwillig de grootste veranderingen mee…’

Circulariteit vormt de basis van die verandering. Maar wat versta je precies onder circulariteit?
‘Alle grondstoffen die wij gebruiken in onze producten en gebouwen zijn maar in een bepaalde hoeveelheid op aarde aanwezig. Deze materialen zijn gelimiteerd. Circulariteit betekent dat we dit gelimiteerde materiaal dusdanig registreren, faciliteren en verwerken dat het ongelimiteerd beschikbaar blijft.’

Het kantoorgebouw van Triodos Bank is een goed voorbeeld van een circulair gebouw?
‘Ik heb slecht nieuws voor je: een circulair gebouw bestaat niet! Het kantoor van Triodos Bank heeft wel 100% circulair potentieel. Als mensen in de toekomst zich erin verdiepen en alles netjes ontmantelen, halen ze de waarde van de materialen er inderdaad weer één op één uit. Maar gaan ze er met de sloopkogel doorheen, dan blijft er niets over van onze circulariteit.’

Hoe zorgen we er dan voor dat het circulair potentieel ook daadwerkelijk benut wordt?
‘Door een cultuur te creëren waarin we verantwoordelijkheid faciliteren. Ik denk even hardop, maar misschien moeten we toe naar een situatie waarin je alleen een bouwvergunning krijgt wanneer je bijvoorbeeld minimaal 15 jaar of misschien wel veel langer eigenaar van het gebouw blijft. Wanneer je als een landlord verantwoordelijk blijft voor het gebouw, maak je in het bouwproces andere keuzes en ben je je beter bewust van de identiteit en waarde van de materialen in je gebouw.’

Gebouwen zijn eigenlijk tijdelijke verzamelingen van materialen?
‘Precies. Vastgoed bestaat niet. Vastgoed is losgoed. Je bent het met me eens dat wij deze planeet niet levend verlaten, toch? Wij zijn hier maar tijdelijk. Dat betekent dat ook onze behoefte tijdelijk is. En ieder antwoord op een tijdelijke behoefte heeft ook een tijdelijk karakter. Daar moet je in het ontwerp van je gebouw of product rekening mee houden. Onze behoefte verandert en er komt een moment dat niemand je product of gebouw meer nodig heeft. Dan moet je het zonder waardeverlies van materialen uit elkaar kunnen halen. Dat kan al na één jaar zijn of misschien pas na honderd jaar.’

Hoe weet je op dat moment uit welke materialen je gebouw bestaat?
‘Daar hebben we een platform voor opgericht: MADASTER. VolkerWessels was hiervan de eerste partner. Inmiddels is dit platform ook in verschillende Europese landen geïntroduceerd. Van bouwobjecten registreren we hierin de producten, componenten en materialen plus hun waarden. De productwaarde neemt door de tijd alleen maar af. Neem jouw auto, daar wil over dertig jaar niemand meer in rijden. De componentwaarde schommelt omdat er altijd wel behoefte blijft aan onderdelen. De materiaalwaarde daarentegen wordt alleen maar hoger. Materialen zijn gelimiteerd en de behoefte eraan neemt toe. Op basis van de verschillende waarden kun je een afweging maken: haal ik mijn gebouw uit elkaar voor de producten, de componenten of de materialen? Hoe langer een gebouw staat, hoe groter de kans dat je hem uit elkaar haalt op basis van de materiaalwaarde.’

Is het inzichtelijk maken van die waarde ook een aanjager voor circulariteit?
‘Ja, het is belangrijk om te weten wat je precies hebt. Triodos Bank wil de materiaalwaarde van hun gebouw zelfs accountable maken. Dat wil zeggen dat die materiaalwaarde straks op de balans komt te staan. Gemiddeld is de monetaire materiaalwaarde ongeveer 18% van het totale bouwbudget. Je schrijft dan dus niet meer af naar nul, maar naar 18%. Zo‘n financieel voordeel werkt zeker als aanjager. Als we circulariteit alleen langs de morele as leggen, dan redden we het niet. Er moet een financiële stimulans zijn.’

Wat betekent circulariteit voor aannemers? Hoe zie je hun toekomst?
‘Ik weet dat het gevoelig ligt, maar we moeten stoppen met bouwen. We moeten ‘voordenken’ over wat de permanente consequenties in de toekomst zijn van de beslissingen die we nu nemen. De aannemer van morgen bouwt niet, maar begeleidt logistieke processen die leiden tot een gebouw. En misschien moeten bouwers wel de landlords worden die ik net noemde. Of nog een stap verder: geen gebouw leveren, maar services leveren. Vierkante meters als dienst. In ieder geval moeten ze veranderen om niet net zoals bijvoorbeeld Free Record Shop en Kodak te eindigen.’

Dus het roer moet 180 graden om?
‘Ik raad het af om een bestaand bedrijf te transformeren. De mentale excursie die wij hier maken is nog niet mainstream, dus gelukkig voor de aannemers is er nog een grote markt die zij voorlopig kunnen blijven bedienen. Maar daarnaast is het raadzaam een entiteit te creëren die in die nieuwe behoefte kan voorzien. Als ze dat langzaam uitbouwen, zie ik best mogelijkheden.’